به گزارش خبرنگار نبض وطن، یکی از چالشهای معاملات آنلاین، تدلیس یا فریب است. تدلیس در لغت به معنای فریب دادن و پنهان کردن حقیقت است و در حقوق، به معنای فریب دادن طرف مقابل به گونهای است که باعث ضرر و زیان به وی شود. در این یادداشت، به بررسی مفهوم تدلیس در معاملات آنلاین و تأثیر آن بر حقوق و قوانین کشور، بهویژه در چارچوب قوانین ایران پرداخته خواهد شد.
تدلیس در معاملات به معنای فریب دادن طرف مقابل در فرآیند عقد قرارداد است. این فریب میتواند از طریق بیان اطلاعات نادرست یا مخفی کردن حقیقت انجام گیرد. در معاملات آنلاین، این فریب ممکن است بهصورتهای مختلفی بروز کند، از جمله ارائه اطلاعات غلط در مورد ویژگیهای کالا یا خدمات، عدم اعلام شرایط واقعی فروش، یا حتی استفاده از عکسها و تبلیغات گمراهکننده. بهطور کلی، تدلیس در معاملات آنلاین بهصورت زیر میتواند در بروز مشکلات مختلف حقوقی تأثیرگذار باشد:
فروش کالا یا خدمات با مشخصات نادرست: این مورد شامل مواقعی میشود که فروشنده ویژگیهای واقعی کالا یا خدمات خود را بهطور اشتباه یا گمراهکننده به خریدار معرفی میکند.
پنهان کردن شرایط قرارداد: در برخی مواقع، فروشنده شرایط پنهانی مانند هزینههای اضافی یا محدودیتهای خاص را از خریدار مخفی میکند.
استفاده از تصاویر غیرواقعی: برخی فروشندگان ممکن است از تصاویری استفاده کنند که اصلاً با کالای مورد نظر همخوانی ندارد، که این خود نوعی تدلیس است.
تدلیس در قانون ایران
در حقوق ایران، تدلیس در قراردادها و معاملات تحت پوشش قانون مدنی و سایر قوانین مرتبط قرار دارد. از جمله قوانین مرتبط با تدلیس، میتوان به مواد ۴۳۸ و ۴۳۹ قانون مدنی اشاره کرد که بهوضوح تدلیس را بهعنوان یک عامل موثر در بطلان قراردادها و قابلیت فسخ آنها مطرح میکنند.
ماده ۴۳۸ قانون مدنی ایران
ماده ۴۳۸ قانون مدنی ایران میگوید: «در صورتی که تدلیس موجب اشتباه یکی از طرفین شود، او میتواند قرارداد را فسخ کند.»
این ماده بهطور صریح بیان میکند که در صورت وجود تدلیس و فریب در قرارداد، طرف فریبخورده حق فسخ قرارداد را خواهد داشت. این موضوع در خصوص معاملات آنلاین نیز بهصورت جدی قابل اعمال است. بهعنوان مثال، اگر فروشنده در تبلیغات خود ویژگیهای غیرواقعی از یک کالا یا خدمات ارائه دهد، طرف مقابل که فریب خورده است، میتواند قرارداد را فسخ کند.
ماده ۴۳۹ قانون مدنی ایران
ماده ۴۳۹ قانون مدنی نیز بهطور واضح شرایط تدلیس را تعیین کرده است: «در صورتی که یکی از طرفین بهوسیله تدلیس، طرف دیگر را فریب دهد و موجب شود که او بهطور اشتباه قرارداد را امضاء کند، طرف فریبخورده حق فسخ قرارداد را خواهد داشت.»
این ماده نیز همانند ماده ۴۳۸ بر حق فسخ قرارداد تأکید دارد و اعلام میکند که فریب در معاملات بهویژه زمانی که از سوی یکی از طرفین قرارداد باشد، باعث میشود طرف دیگر حق فسخ قرارداد را داشته باشد.
تدلیس در معاملات آنلاین
در دنیای آنلاین، تدلیس میتواند به اشکال مختلفی صورت گیرد:
تبلیغات گمراهکننده: در بسیاری از موارد، تبلیغات آنلاین ممکن است کالا یا خدماتی را با ویژگیهایی که در واقعیت وجود ندارند، معرفی کنند. بهعنوان مثال، فروش کالاهایی که کیفیت پایینتری نسبت به آنچه در تصاویر نمایش داده شده دارند، یا خدماتی که وعدههایی خلاف واقع به مصرفکننده میدهند.
پنهان کردن اطلاعات مهم: یکی دیگر از شیوههای تدلیس در معاملات آنلاین، پنهان کردن اطلاعات اساسی است. بهعنوان مثال، فروشنده ممکن است هزینههای اضافی نظیر حملونقل، مالیات یا هزینههای پنهانی را از خریدار مخفی کند.
استفاده از نظرات و امتیازات جعلی: در بسیاری از وبسایتها، برخی فروشندگان ممکن است برای جلب اعتماد خریداران، نظرات و امتیازات جعلی ایجاد کنند که این نیز نوعی تدلیس محسوب میشود.
راهکارهای حقوقی برای مقابله با تدلیس در معاملات آنلاین
برای مقابله با تدلیس در معاملات آنلاین، حقوق ایران راهکارهایی را پیشبینی کرده است که میتوانند به طرفین قرارداد کمک کنند تا از حقوق خود دفاع کنند:
مراجعه به دیوان عدالت اداری: در صورتی که تدلیس مربوط به تصمیمات و اقدامات دستگاههای اجرایی باشد، افراد میتوانند به دیوان عدالت اداری مراجعه کنند و شکایت خود را مطرح کنند.
مراجعه به مراجع قضایی: در صورت بروز تدلیس در معاملات آنلاین، طرف فریبخورده میتواند به مراجع قضایی مراجعه کرده و بهویژه با استناد به مواد ۴۳۸ و ۴۳۹ قانون مدنی، درخواست فسخ قرارداد یا جبران خسارت کند.
مراجعه به مراجع حل اختلاف آنلاین: برخی کشورها و نهادها پلتفرمهای حل اختلاف آنلاین ایجاد کردهاند که در آن افراد میتوانند بدون نیاز به حضور فیزیکی در دادگاهها، اختلافات خود را حل کنند.
تدلیس در معاملات آنلاین از جمله مسائل حقوقی است که با توجه به گسترش فناوریهای جدید، بیشتر از گذشته نیازمند توجه و رسیدگی قانونی است. در این راستا، قانون مدنی ایران بهویژه مواد ۴۳۸ و ۴۳۹، بهطور صریح به موضوع تدلیس پرداخته و برای طرف فریبخورده حق فسخ قرارداد را قائل شده است. افراد باید با آگاهی از حقوق خود در مواجهه با تدلیس در معاملات آنلاین، اقدام کنند و از ابزارهای حقوقی موجود برای دفاع از منافع خود استفاده نمایند. علاوه بر این، رعایت اصول اخلاقی و قانونی در فضای آنلاین از سوی فروشندگان و خریداران نیز به کاهش وقوع تدلیس کمک خواهد کرد.