به گزارش خبرنگار نبض وطن، در دنیای معاصر، توجه به تنوع قومی و فرهنگی یکی از مسائل اساسی در تحلیلهای اجتماعی و سیاسی است. در کشورهایی که با وجود مرزهای جغرافیایی، فرهنگها و قومیتهای مختلفی در درون خود جای دادهاند، تنوع قومی نه تنها یک واقعیت اجتماعی است، بلکه بهعنوان یک امتیاز منحصر به فرد نیز قابل توجه است. در این میان، رسانهها و مطبوعات نقش بسیار مهمی در معرفی، حفظ و تقویت این تنوع ایفا میکنند. در این یادداشت، به اهمیت تنوع قومی در کشور، ضرورت حمایت از آن و نقش رسانهها در این زمینه پرداخته میشود.
تنوع قومی: واقعیت و ضرورت در کشور
تنوع قومی به تفاوتهای فرهنگی، اجتماعی، زبانی و قومی در درون یک جامعه یا کشور اطلاق میشود. در کشورهایی که قومیتهای مختلف در کنار یکدیگر زندگی میکنند، این تفاوتها از دیرزمان در جریان بوده و بهنوعی بخشی از هویت و تاریخ آن کشور به حساب میآید. در ایران، کشوری با تاریخ و فرهنگ کهن، چنین تنوعی به وضوح قابل مشاهده است. از کردها و ترکها گرفته تا عربها، بلوچها، لرها و دیگر اقوام ایرانی، هر یک با فرهنگ، زبان و آداب و رسوم خاص خود سهمی در شکلگیری جامعه ایرانی دارند. این تنوع، که گاه در قالب تنوع قومی نمود پیدا میکند، نه تنها بهعنوان یک ویژگی منفی یا معضل اجتماعی مطرح نیست، بلکه بهعنوان یک امتیاز فرهنگی و اجتماعی باید مورد توجه و حمایت قرار گیرد.
تنوع قومی در ایران، که بهطور طبیعی با تاریخ هزارساله این سرزمین همراستا است، در طول زمان بسترهای غنی فرهنگی و اجتماعی را ایجاد کرده است که موجب شکلگیری هویت ملی پیچیده و غنی ایرانی شده است. این تنوع باعث شده که ایران نهتنها یک کشور با هویت قومی مشخص، بلکه یک کشور چندفرهنگی با ارزشهای مشترک انسانی و دینی باشد.
جایگاه رسانهها و مطبوعات در ترویج تنوع قومی
در این میان، رسانهها بهویژه مطبوعات و رسانههای دیجیتال، نقش ویژهای در حفظ و تقویت این تنوع دارند. رسانهها قادرند بهعنوان پل ارتباطی میان اقوام مختلف کشور عمل کنند و با ترویج فرهنگ همزیستی و تفاهم، به کاهش تنشهای قومی و اجتماعی کمک کنند. در این راستا، علاوه بر مسئولیت اطلاعرسانی، رسانهها میتوانند نقش تربیتی و آموزشی نیز ایفا کنند.
یکی از ویژگیهای بارز رسانههای آزاد و مستقل، توجه به حقوق اقوام مختلف و بازتابدهی صادقانه مطالبات و دغدغههای آنان است. در جوامعی که با چالشهای قومی مواجه هستند، بیتوجهی به این تنوع میتواند موجب بروز احساس بیعدالتی و تبعیض در اقوام مختلف شود. از همین رو، رسانهها میتوانند با ارائه تصویری صحیح و واقعگرایانه از تنوع قومی، ضمن احترام به تفاوتها، وحدت ملی را تقویت کنند.
در بسیاری از جوامع، خصوصاً ایران، رسانهها در تبدیل اختلافات قومی به فرصتی برای رشد و همگرایی، تأثیرگذارند. بهطور خاص، در شرایط کنونی که تهدیداتی همچون تحولات منطقهای و جهانی، تغییرات اجتماعی و اقتصادی، و همچنین تأثیرات رسانههای خارجی بر جامعه ایرانی مطرح است، رسانههای داخلی باید بیش از پیش بر تأکید بر همگرایی و تقویت انسجام ملی تمرکز کنند.
گفتار جامعهشناسان و مردمشناسان بزرگ در مورد تنوع قومی
جامعهشناسان و مردمشناسان بزرگ دنیا، همواره بر اهمیت تنوع قومی و فرهنگی در جوامع تأکید کردهاند. یکی از مهمترین نظریهپردازان در این زمینه، «امیل دورکیم» جامعهشناس فرانسوی است که بر نقش همبستگی اجتماعی در جوامع پیچیده تأکید میکرد. دورکیم معتقد بود که در جوامع پیچیده و چندگانه، افراد و گروههای مختلف باید با احترام متقابل به یکدیگر، در کنار هم زندگی کنند. این همبستگی اجتماعی نه تنها موجب ارتقای فرهنگ و هویت ملی میشود، بلکه زمینهساز پایداری و توسعه اجتماعی است.
در سطح جهانی، «ماکس وبر» نیز به اهمیت تفاوتهای فرهنگی در جوامع پیچیده اشاره میکند و معتقد است که این تفاوتها میتواند باعث ایجاد بسترهای جدید فرهنگی و اجتماعی شود که منجر به توسعه و پیشرفت در تمامی عرصهها میشود. همینطور در ایران، جامعهشناسان بزرگی چون «علیاکبر دهخدا» و «پرویز ورجاوند» بر اهمیت توجه به تنوع قومی و فرهنگی در ایران تأکید کردهاند و آن را بهعنوان یکی از ارکان هویت ملی ایرانیان دانستهاند.
پرویز ورجاوند، جامعهشناس و مردمشناس ایرانی، در آثار خود بر این نکته تأکید دارد که ایران، بهعنوان یک کشور چندفرهنگی، نیازمند سیاستهای فراگیر فرهنگی است که تمام اقوام ایرانی را دربرگیرد. او میگوید: «تنوع قومی در ایران نه تنها تهدیدی برای وحدت ملی نیست، بلکه یک فرصت است برای بهرهگیری از ظرفیتهای فرهنگی و اجتماعی اقوام مختلف.»
حمایت از تنوع قومی و ضرورتهای آن
حمایت از تنوع قومی بهویژه در جوامعی مانند ایران، که دارای قومیتهای مختلف با تاریخهای متفاوت است، ضرورتی انکارناپذیر است. این حمایت باید در سطوح مختلف، از جمله حقوق اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی اقوام مختلف، بهویژه در رسانهها و سیاستهای دولت، لحاظ شود. در همین راستا، دولتها و رسانهها باید با ایجاد فضایی برابر و منصفانه، حق اقوام مختلف را برای بیان دیدگاهها و نگرانیهای خود فراهم کنند.
همچنین، حمایت از تنوع قومی میتواند به کاهش تنشها و اختلافات در سطح داخلی کمک کند. هنگامی که افراد از قومیتهای مختلف احساس کنند که فرهنگ و زبان آنها در رسانهها و سیاستهای ملی مورد احترام قرار گرفته است، این موضوع بهطور طبیعی باعث تقویت همبستگی و کاهش تضادها میشود.
در این راستا، رسانهها بهعنوان ابزارهای تأثیرگذار، باید بهطور فعال از اقوام مختلف حمایت کنند و تصویر مثبتی از هویتهای قومی مختلف به جامعه ارائه دهند. این رسانهها میتوانند با ایجاد برنامهها و تولید محتوای متنوع فرهنگی، آگاهیهای اجتماعی را افزایش دهند و حس احترام متقابل را در میان اقوام مختلف تقویت کنند.
در نهایت، تنوع قومی در ایران بهعنوان یک امتیاز منحصر به فرد باید مورد توجه و حمایت قرار گیرد. این تنوع نه تنها بخشی از تاریخ و فرهنگ غنی ایران است، بلکه بهعنوان یک فرصت برای رشد و توسعه اجتماعی و فرهنگی کشور شناخته میشود. رسانهها، بهویژه مطبوعات و رسانههای دیجیتال، نقش حیاتی در ترویج و حفظ این تنوع دارند. با توجه به اهمیت این مسئله، باید از ظرفیتهای رسانهای برای تقویت همبستگی و انسجام ملی بهره برد و به تقویت روابط میان اقوام مختلف کشور پرداخته شود.