به گزارش نبض وطن، شهر را نمی‌توان تنها یک مکان زیست در نظر گرفت، بلکه فضایی سه‌بعدی است که باید به‌صورت یک کل نگریسته شود. فعالیت‌های موجود در شهر در تولید و بازتولید فضاهای شهری به‌طور مداوم در حال بازآفرینی و خلق فضاهای جدید شهری است و این فضا مانند ظرفی است که هیچ‌گاه پر نمی‌شود، بلکه پیوسته در حال تغییر است. برخی از صاحب‌نظران حوزه‌ی مسایل شهری، شهر را مکان حساس عصر حاضر می‌دانند و در تحلیل مسائل شهرسازی، همه ابعاد فرهنگی و تاریخی را لحاظ می‌کنند و مسئله را تنها در چارچوب فنی نمی‌نگرند و به چگونگی تأثیر نهادهای اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی در گذر تاریخ و در قالب عنصر کالبدی- فضایی توجه دارند.
در این میان واقعه‌ی عاشورا از جنبه‌های مختلفی قابل تأمل و اندیشه است و تأثیر آن از ابعاد بسیاری قابل تحلیل است. اینکه چه تأثیرى بر دین و اخلاق داشته بر کسی مستتر نیست و از این بحث خارج است، اما در این متن به صورت گذرا به تحلیل تأثیر آن بر فضاها و تولید و بازتولید فضاهای شهری و از منظر برنامه‌ریزی شهری می‌پردازیم.
آنچه که می‌تواند به عنوان بارزترین وجه در این زمینه باشد، ارتقای تعاملات انسانی و پرکتیس فضایی است. مطلوبیت فضاهای شهری با میزان استفاده از آن فضا و حضور انسان در آن متناسب است در واقع برنامه‌ریزی شهری باید به جای افتراق و جدایی در پی افزایش تعاملات اجتماعی و همبستگی شهروندان باشد. اما آنچه امروزه در اغلب فضاهای شهری با آن روبرو هستیم کاهش روابط و مشارکت اجتماعی ساکنان در این فضاهاست. ارتقای تعاملات انسانی یکی از اهداف اصلی برنامه‌ریزی شهری است که در این میان عزاداری‌های این ایام با بوجود آوردن ارتباط‌های فضایی زمینه‌ی ارتقای تعاملات را فراهم می‌نمایند.
بوجود آمدن زمینه‌ی مشارکت شهروندان و به تبع آن تلاش در ارتقای کیفیت محیطی نکته‌ی دیگری است که در این ایام نمود پیدا می‌کند.
در این میان اساس ساز و کارهای مشارکتی برای تبدیل هدف به عمل، از جایگاه ویژه ای برخوردار است. دلایل متعددی برای مشارکت دادن شهروندان در اداره امور شهرها وجود دارد که برخی از آنها، گسترش ارزش‌های فرهنگی است که هنجارهای مردم سالاری در شهر را تقویت می‌کند. لازم به ذکر است که این مورد در شهرهای کوچک‌تر و محیط‌های همگن بیشتر بروز پیدا می‌کند. زمینه مشارکت عمومی مــردم در امــور خیریه، در قالب وقـف و نذورات باطلاع‌رسانی‌های مناسب و مطلوب، نه فقط در سطح خـود مناطق مـحـروم، بلکه در عرصه‌ی مــادرشهرها، می‌تواند، زمینه‌های جذب سرمایه و تعاملات انسانی با انگیزه‌های الهی را فراهم آورد. این سنت به خوبی می‌تواند در شهرهای جـدیـد و مجتمع‌های در حال توسعه تـرویـج گردد.
ارتقای عدالت اجتماعی و فضایی مورد دیگری است که هر چند آنگونه که مورد انتظار است انجام نمی‌گیرد ولی در این روزها عینیت می‌یابد.
پرداختن به عدالت اجتماعی در طی دهه.های اخیر به یکی از سیاست های اکثر دولت‌های جهان تبدیل شده است و هر یک از دولت ها سعی می‌کنند حداقل بخشی از سیاست های مترتب بر عدالت اجتماعی را پی گیری نمایند. مطالعات نشان داده است که اجرای برنامه‌های عدالت اجتماعی و فقرزدایی منجر به توسعه و پایداری آن می گردد چرا که فقر نه تنها مانعی برای توسعه و عاملی برای تخریب محیط زیست می باشد بلکه می‌تواند گاهی منجر به آشوب‌های اجتماعی و عدم امنیت گردد. نکته‌ی قابل ذکر اینکه این مورد در صورتی که با اولویت مناطق محروم انجام گیرد، به صورت بالقوه می‌تواند در رفع نابرابری‌های فضایی عمل کند.
جنبه‌ی هویتی و ایجاد زمینه‌ی دلبستگی به مکان نیز مورد دیگری است که می‌تواند تحت تأثیر قرار گیرد. هویت و دلبستگی مکان که در نتیجه‌ی برهم‌کنش عوامل کالبدی، فعالیت‌ها و مفاهیم ذهنی است، هویت فردی شخص را در ارتباط با مکان، براساس باورها، ترجیحات، احساسات، ارزشها، اهداف، تمایلات رفتاری و مهارتهای وی در رابطه با مکان به صورت آگاهانه و ناآگاهانه تبیین می‌کند. هویت مکان در عین آنکه وابسته به فرد، تجارب خاص و نحوه‌ی اجتماع‌پذیری اوست، انعکاس دهنده‌ی افراد و گروه‌هایی است که در آن مکان خاص زندگی می‌کنند. در این میان مراسم‌های محرم می‌تواند عامل پایداری سنت‌ها و ارزش‌های هویتی شوند که اهمیت زیـادی در هویت و دلبستگی شهر اسلامی دارنـد.
*مهدی خدایی دکتری برنامه ریزی شهری