مطبوعات، پل ارتباطی اقوام

به گزارش خبرنگار نبض وطن، در جهان امروز، رسانه‌ها به عنوان یکی از تأثیرگذارترین نهادهای اجتماعی، نقش کلیدی در شکل‌دهی به افکار عمومی و مدیریت اختلافات فرهنگی و اجتماعی دارند. مطبوعات، به عنوان بخشی از این ساختار عظیم، مسئولیتی بزرگ در قبال وحدت اجتماعی و جلوگیری از افتادن جامعه در دام قومیت‌گرایی بر دوش دارند. در کشوری چندقومیتی و متنوع از نظر فرهنگی، قومی و زبانی، مطبوعات می‌توانند هم به عنوان عامل انسجام اجتماعی عمل کنند و هم – در صورت بی‌توجهی – تبدیل به بستری برای گسترش شکاف‌های قومیتی شوند.
قومیت‌گرایی، هنگامی که از کنترل خارج شود و با تعصب همراه گردد، می‌تواند بذر نفرت، تبعیض، بی‌اعتمادی و در نهایت خشونت را در جامعه پراکنده کند. در چنین شرایطی، روزنامه‌ها، مجلات، و سایر اشکال رسانه‌های مکتوب باید با اتخاذ رویکردهای حرفه‌ای، اخلاقی و مسئولانه، در برابر این تهدید بایستند. مسئولیت اجتماعی مطبوعات ایجاب می‌کند که آن‌ها نه تنها از بازتولید کلیشه‌های قومیتی پرهیز کنند، بلکه فعالانه در مسیر ترویج گفت‌وگو، همزیستی مسالمت‌آمیز و فهم متقابل میان اقوام گام بردارند.
مطبوعات به عنوان ابزار آموزش و آگاهی‌بخشی
یکی از مهم‌ترین کارکردهای مطبوعات، آموزش و آگاهی‌بخشی به مردم است. بسیاری از تعصبات و پیش‌داوری‌ها ناشی از ناآگاهی و کمبود اطلاعات صحیح درباره اقوام و فرهنگ‌های مختلف است. مطبوعات می‌توانند با انتشار مطالب تحقیقی، گزارش‌های میدانی، گفت‌وگو با نخبگان فرهنگی و بازتاب دادن صدای اقلیت‌ها، این خلأ اطلاعاتی را پر کنند. زمانی که مردم با سبک زندگی، سنت‌ها، زبان، مشکلات و دغدغه‌های دیگر اقوام آشنا شوند، به‌تدریج درک عمیق‌تری از هم‌وطنان خود پیدا می‌کنند و زمینه‌های همدلی و انسجام بیشتر فراهم می‌شود.
برجسته‌سازی هویت ملی در کنار احترام به تنوع قومی
یکی از خطاهای رایج در مواجهه با مسئله قومیت‌گرایی، نادیده‌گرفتن تنوع است. اما مطبوعات هوشمند و مسئول می‌دانند که وحدت، الزاماً به معنای یکسان‌سازی فرهنگی نیست. هویت ملی پایدار و قدرتمند، از دل احترام به تنوع و پذیرش تفاوت‌ها برمی‌خیزد. رسانه‌ها می‌توانند با ارائه روایتی از «ایران برای همه اقوام» یا «ملتی واحد با فرهنگ‌های متنوع» تصویری از هویت ملی بسازند که در آن ترک، کرد، لر، بلوچ، عرب، ترکمن، فارس و سایر اقوام، همه بخشی ارزشمند از پیکره ملی به شمار می‌آیند.
مقابله با اخبار جعلی و تحریک‌آمیز
در عصر شبکه‌های اجتماعی، تولید و انتشار اخبار جعلی، به‌ویژه در موضوعات حساس قومی و مذهبی، به یک خطر جدی بدل شده است. مطبوعات سنتی، با تکیه بر اعتبار، منابع موثق و تیم‌های تحریریه حرفه‌ای، وظیفه دارند در برابر این موج اطلاعات نادرست ایستادگی کنند. راستی‌آزمایی، تحلیل دقیق و پاسخ به شایعاتی که هدفشان تحریک احساسات قومی است، یکی از مهم‌ترین وظایف رسانه‌های مسئول است. یک گزارش واقع‌بینانه و متوازن می‌تواند آتش یک بحران را خاموش کند، در حالی که یک تیتر احساسی یا تحریف‌شده ممکن است به شعله‌ور شدن آن دامن بزند.
بازنمایی منصفانه و پرهیز از کلیشه‌سازی
یکی دیگر از مسئولیت‌های مهم مطبوعات، بازنمایی منصفانه همه گروه‌های قومی است. متأسفانه در بسیاری از رسانه‌ها، اقلیت‌های قومی به‌صورت کلیشه‌ای و گاه منفی بازنمایی می‌شوند. این امر می‌تواند منجر به انزجار، بی‌اعتمادی و حس طردشدگی در میان آن گروه‌ها شود. مطبوعات باید از زبان و تصاویر احترام‌آمیز، بی‌طرفانه و دقیق استفاده کنند و در محتوای خود تنوع قومی را منعکس نمایند، به‌ویژه در پوشش رویدادهای فرهنگی، ورزشی، هنری و اجتماعی. حضور روزنامه‌نگاران از اقوام مختلف نیز می‌تواند به تعادل این بازنمایی کمک کند.
بسترسازی برای گفت‌وگو و حل مسالمت‌آمیز اختلافات
در جامعه‌ای پویا، بروز اختلاف نظرها و حتی تنش‌های اجتماعی اجتناب‌ناپذیر است. اما آنچه اهمیت دارد، نحوه مدیریت و حل این اختلافات است. مطبوعات می‌توانند نقش یک میانجی بی‌طرف و مسئول را ایفا کنند. دعوت از کارشناسان، برگزاری میزگردهای رسانه‌ای، انتشار دیدگاه‌های متنوع و انعکاس دغدغه‌های مردم از سراسر کشور، به ویژه مناطق کمتر دیده‌شده، به ایجاد حس دیده‌شدن و شنیده‌شدن در میان اقوام مختلف کمک می‌کند و از تبدیل شدن تنش‌ها به بحران جلوگیری می‌کند.
 نهادینه‌سازی گفتمان عدالت و برابری
مطبوعات باید در کنار تلاش برای حفظ یکپارچگی، پیگیر تحقق عدالت باشند. اگر رسانه‌ها به‌درستی به مشکلات و تبعیض‌های موجود اشاره نکنند، زمینه برای سوءاستفاده جریان‌های قومیت‌گرا فراهم می‌شود. بیان مطالبات اقوام، بررسی دقیق شکایات، نظارت بر عملکرد نهادهای دولتی در برخورد با اقلیت‌ها، و مطالبه‌گری در جهت تحقق توسعه متوازن و فرصت‌های برابر، از دیگر وظایف مطبوعات متعهد است.
یکپارچگی واقعی زمانی حاصل می‌شود که همه احساس کنند در ساختار قدرت، فرهنگ و منابع، سهم عادلانه‌ای دارند.
نتیجه‌گیری
در نهایت، مطبوعات نه تنها آینه جامعه بلکه معماران آینده آن نیز هستند. نقش آن‌ها در شکل‌دهی به وحدت ملی، به همان اندازه مهم است که در آگاه‌سازی و آموزش شهروندان. در عصر سرعت و اطلاعات، مطبوعات باید خود را در خط مقدم نبرد با تفرقه، تبعیض و ناآگاهی بدانند. آنان با ترویج احترام، گوناگونی، عدالت و همزیستی می‌توانند نه‌تنها از قومیت‌گرایی جلوگیری کنند، بلکه در ساختن جامعه‌ای منسجم، انسانی و چندصدایی سهیم باشند.